Koniec roku to czas przemyśleń nad postanowieniami noworocznymi, tak w sferze prywatnej, jak i biznesowej. Ale to również czas prezentów. Czasami nietrafionych, czasami wręcz niepożądanych, czasami takich, które mogą popsuć święta…
Wśród biznesowych postanowień noworocznych nie powinno zabraknąć kwestii programu compliance, czyli mechanizmów i procedur stojących na straży zgodności działań organizacji z prawem. W nadchodzącym roku warto szczególnie przyjrzeć się compliance w obszarze prawa ochrony konkurencji i konsumentów. Ma to związek z kompleksową nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, którą przygotował dla przedsiębiorców ustawodawca wraz z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Nowe przepisy wejdą w życie 18 stycznia 2015 roku i istotnie zmienią otoczenie prawne funkcjonowania biznesu. Celem nowelizacji jest zwiększenie efektywności wykrywania karteli i innych porozumień ograniczających konkurencję oraz wzmocnienie uprawnień organu antymonopolowego (Prezesa UOKiK) w zakresie ich ścigania.
Kluczowe zmiany
Największe emocje budzi fakt, że nowe przepisy wprowadzają odpowiedzialność indywidualną menedżerów (osób zarządzających) za udział w najpoważniejszych porozumieniach ograniczających konkurencję. Kary mają charakter finansowy i mogą być bardzo dotkliwe – ich maksymalny wymiar to 2 miliony złotych. Ustawowa definicja osób zarządzających obejmuje kierującego przedsiębiorstwem, w szczególności osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Jest ona więc stosunkowo pojemna i tym samym może budzić wątpliwości w odniesieniu do konkretnej struktury organizacyjnej, w ramach której osób pełniących funkcje kierownicze nierzadko jest wiele.
Ponadto nowelizacja zmierza do zwiększenia atrakcyjności programu łagodzenia kar (leniency) dla przedsiębiorców. Obecnie uczestnik zakazanego porozumienia, jeśli zdecyduje się na powiadomienie Prezesa UOKiK o antykonkurencyjnym porozumieniu i współpracę w ramach programu leniency, ma możliwość uniknięcia lub uzyskania obniżenia kary (to antymonopolowa wersja prawnokarnej instytucji świadka koronnego). Nowelizacja umożliwi w szczególności korzystanie z dobrodziejstw programu leniency także osobom fizycznym w związku z możliwością nałożenia na nie kar pieniężnych. Donieść na przedsiębiorcę do Prezesa UOKiK będzie więc mógł także np. były menedżer. Poza tym nowe rozwiązanie, tzw. leniency plus, umożliwi przedsiębiorcy uzyskanie dodatkowego obniżenia kary, jeśli poinformuje on Prezesa UOKiK o innej zmowie, której również był uczestnikiem.
Co ważne, istotnemu wydłużeniu ulega okres tzw. przedawnienia antymonopolowego praktyk ograniczających konkurencję – na gruncie nowych przepisów Prezes UOKiK będzie mógł ścigać przedsiębiorców przez okres nie roku, ale aż pięciu lat od końca roku, w którym zaprzestali oni stosowania takiej praktyki.
Zgodnie z misją obecnego Prezesa UOKiK, która stawia dobro konsumenta w centrum uwagi organu antymonopolowego, nowe przepisy wzmacniają też instrumenty chroniące konsumentów. Prezes UOKiK będzie mógł publicznie ostrzegać o podejrzeniu naruszenia przez przedsiębiorcę zbiorowych interesów konsumentów (np. w wyniku reklamy wprowadzającej w błąd).
Rachunek sumienia
W obliczu powyższych zmian przedsiębiorcy stoją przed wyzwaniem stworzenia lub dostosowania odpowiedniego systemu compliance. Nie ma tutaj uniwersalnego mechanizmu. Efektywny system compliance powinien być przede wszystkim dostosowany do specyfiki struktury i działalności konkretnego biznesu. Przygotowania warto zacząć od postawienia sobie następujących pytań:
Czy moi pracownicy posiadają niezbędną wiedzę w zakresie obszarów głównych ryzyk antymonopolowych? Czy w przypadku wątpliwości wiedzą, do kogo się zwrócić/gdzie zasięgnąć informacji? Kiedy odbyło się ostatnie szkolenie dla pracowników z zasad compliance?
Jakie są moje relacje z konkurentami? Jak dużo wiem o ich działaniach rynkowych i strategiach handlowych? Skąd pochodzi ta wiedza?
Jak wyglądają relacje z dystrybutorami/dostawcami? Czy pracownicy posiadają wiedzę, czego unikać w kontaktach z nimi? Czy są świadomi, że nie tylko konkurenci mogą „donieść” do Prezesa UOKiK w zamian za uniknięcie kary?
Czy są rynki, na których moje przedsiębiorstwo może posiadać pozycję dominującą? Czy wiem, że „dużym” graczom czasami wolno mniej?
Jak traktuję konsumentów? Czy wiem, jakie zmiany w prawach konsumentów i obowiązkach przedsiębiorców wprowadzi nowa ustawa o prawach konsumenta już od 25 grudnia 2014 roku?
Czy moi pracownicy wiedzą, jak się zachować w przypadku niespodziewanej kontroli Prezesa UOKiK lub Komisji Europejskiej? Czy są świadomi surowych kar grożących za utrudnianie kontroli lub przeszukania?
Czy pracownicy wiedzą, jak się zachować w razie wykrycia przez nich potencjalnego kartelu lub otrzymania propozycji uczestnictwa w praktykach ograniczających konkurencję?
Odpowiedzi na te pytania mogą wesprzeć przedsiębiorców w budowie skutecznego systemu compliance, który zapobiegnie naruszeniom prawa ochrony konkurencji i konsumentów, a jeśli do takich naruszeń dojdzie, pomoże w ich wykryciu i odpowiednim zarządzeniu ryzykiem. Stawką w tej grze są nie tylko kary finansowe dla przedsiębiorców i osób zarządzających, lecz także koszty związane z długotrwałymi postępowaniami administracyjnymi i sądowymi, nieważnością zawartych umów czy wreszcie utratą reputacji w oczach partnerów i klientów.
Przedsiębiorcy, nie zapominajcie więc przy postanowieniach noworocznych o compliance, w szczególności w obszarze nowego podejścia do ochrony konkurencji i konsumentów. Będzie Wam wtedy łatwiej realizować inne postanowienia i uniknąć niechcianych prezentów.
