Zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym, jesteśmy zmuszeni stawiać czoła wielorakim wyzwaniom. Na kryzysowe sytuacje możemy zareagować na różne sposoby – często wskazuje się, że na jednym biegunie jest tutaj asertywność, natomiast na drugim agresja, czyli pojęcia całkowicie skrajne i przeciwstawne. To, jak się zachowamy w trudnych warunkach, zależy od kilku czynników, ponadto ma bezpośredni wpływ na relacje rodzinne, czy atmosferę panującą w miejscu pracy.
Jak zawsze w przypadku kwestii, które mają duże znaczenie w praktyce, także i tu pojawia się wiele pytań oraz wątpliwości. Dlaczego w zakresie rozwoju osobistego, tak istotną rolę odgrywa nabycie i stałe doskonalenie umiejętności asertywnej odmowy? Co robić, aby wystrzegać się naruszania praw oraz psychicznego terytorium innych osób? Jak odróżnić od siebie te dwie postawy i zupełnie odmienne sposoby komunikowania się z najbliższym otoczeniem? Podpowiadamy, gdzie znajduje się granica między asertywnością a agresją – zapoznaj się z najważniejszymi informacjami na ten temat!
Asertywność i agresja – charakterystyka pojęć
Czym jest asertywność? Definicja tego wyrażenia wynika z psychologii, gdzie nazywa się tak pewien specyficzny sposób zachowywania się. To umiejętność polegająca na pełnym wyrażaniu siebie w kontaktach z osobami, które spotykamy na swojej drodze oraz aktywnym nastawieniu do życia. Człowiek przyjmujący taką postawę nie wstydzi się prezentować własnych uczuć, opinii, pragnień i potrzeb (jest autentyczny), ale czyni to z poszanowaniem uczuć, opinii, pragnień i potrzeb innych – dba o swoje terytorium psychologiczne, jednocześnie nie staje się intruzem i nie narusza czyjejś przestrzeni osobistej. Ważnym składnikiem asertywności okazuje się również świadomość swych ograniczeń oraz akceptowanie ich, przy jednoczesnym podejmowaniu działań ukierunkowanych na walkę z nimi. Asertywne zachowanie musi być pozbawione lęku, adekwatne do sytuacji, uczciwe, stanowcze, taktowne, swobodne, lecz kontrolowane, wyrażające pewność siebie oraz respektujące dobro innych ludzi.
Za przykłady asertywności w pracy, świadczącej o profesjonalizmie zatrudnionego, uznaje się między innymi: umiejętność przedstawiania swoich racji, uzasadniania zajmowanego stanowiska i logicznego argumentowania, stawianie sobie realistycznych celów, zachowywanie spokoju w sytuacjach stresowych, przyznawanie się do błędów, branie odpowiedzialności za własne słowa i czyny, brak problemu z proszeniem o pomoc, zdolność przyjmowania pochwał, dostrzeganie swoich mocnych oraz słabych stron, jak również negocjowanie wysokości wynagrodzenia.
Można spotkać się ze stwierdzeniem, że asertywność to remedium na agresję. A co warto wiedzieć na temat tej drugiej postawy? Agresywne zachowania, z którymi niestety spotykamy się niemal na każdym kroku, są ukierunkowane na zewnątrz lub do wewnątrz i mają na celu wyrządzenie szkody fizycznej albo psychicznej. To świadoma oraz intencjonalna reakcja dostarczająca drugiemu organizmowi szkodliwe bodźce, niekiedy przybierająca też formę autoagresji. Często wskazuje się, że ta postawa stanowi przykład wyuczonej reakcji na sytuacje frustracyjne i ulega wzmocnieniu, jeśli okazuje się skuteczna w praktyce. Widać więc, że agresja to wielowymiarowe zjawisko, które trudno jednoznacznie zdefiniować, ponieważ może ono przejawiać się na wiele sposobów. Zawsze jest jednak klasyfikowane jako negatywne i niepożądane, dlatego trzeba robić wszystko, co możliwe, żeby je zwalczać.
Postawa agresywna – jej przyczyny i skutki
Agresja może mieć różnorodne podłoże. Jej geneza tkwi na przykład w: samotności, niezaspokojonych potrzebach, niepowodzeniach wynikających z nieumiejętnego wypełniania ról społecznych, przeciążeniu codziennymi obowiązkami, braku wsparcia ze strony najbliższych, zaburzeniach psychicznych, schorzeniach somatycznych, niskiej samoocenie, czy osobowości i charakterze danego człowieka. Dodatkowo agresywne zachowania wyzwalają: poniżające komentarze, dyrektywne wydawanie poleceń, ironizowanie, obwinianie, poganianie, pouczanie, zawstydzanie oraz niesprawiedliwe ocenianie i traktowanie.
Widać więc, że ciężko jednoznacznie rozstrzygnąć, czy agresja jest wrodzona i wynika wyłącznie z instynktów, czy też zostaje nabyta i wyuczona z biegiem czasu. Niekiedy pojawiają się też zdania wskazujące, że dochodzi tu do równoczesnego współdziałania bodźców zewnętrznych oraz wewnętrznych.
Jak wygląda osoba agresywna? Takim wskaźnikiem może być chociażby: zaczerwieniona twarz, zaciśnięte usta, zmarszczone brwi, czy wymowne spojrzenie. Pokazuje to, że wystarczy nawet jeden rzut oka, żeby przekonać się, jakie nastawienie ma dana osoba, jeszcze przed tym, zanim coś powie, czy zrobi. Zatem opłaca się być bacznym obserwatorem, aby zawczasu ustrzec się przed atakiem agresora.
Z kolei skutki nadmiernej agresji mogą być następujące: silne konflikty z otoczeniem, brak przyjaciół i wynikająca z tego samotność, ośmieszanie się, utrata szacunku do samego siebie, a nawet różnego typu kłopoty zdrowotne. Trzeba też pamiętać, że agresja rodzi agresję.
Dlaczego zachowujemy się asertywnie?
Ludzie coraz częściej dostrzegają, że ochrona swoich praw i stawianych granic wcale nie jest łatwa, szczególnie jeśli druga osoba próbuje nami manipulować, nadużywa dominującej pozycji oraz usilnie narzuca swoją wolę. Warto jednak każdego dnia uczyć się, jak w stanowczy sposób wyrażać własne zdanie na konkretny temat – to bardzo ułatwia życie. Asertywne zachowanie pozwala: być uczciwym oraz lubianym, szanować zarówno siebie, jak i innych, unikać agresji i uległości, zdobywać szacunek wśród ludzi, budować trwałe relacje, efektywniej realizować cele osobiste i zawodowe, spełniać marzenia, realizować swoje potrzeby, otwarcie się komunikować oraz sprawować kontrolę nad własnym życiem.
Czym jest postawa uległa?
Asertywność a agresja – analizując ten temat, warto również dowiedzieć się, czym charakteryzuje się postawa uległa. W tym przypadku specyficzną cechą jest bierność wynikająca z niskiego poczucia własnej wartości, presji społecznej, doświadczeń z przeszłości, wychowania oraz środowiska rodzinnego, lęku przed reakcją otoczenia, kreowania się na ofiarę, czy nieprawidłowo pojmowanej chęci bycia lubianym. Uległa osoba stara się zadowolić wszystkich wokół, ignorując swoje potrzeby, co prowadzi do: ciągłego poczucia winy, obniżonej pewności siebie, utraty satysfakcji z życia zawodowego i prywatnego, negatywnych myśli na swój temat, trudności w budowaniu zdrowych relacji, braku samodzielności, wzrastającej niemocy, wykorzystywania przez innych, a nawet pojawienia się problemów zdrowotnych. W człowieku kumuluje się wtedy wiele złych emocji, które niszczą go od środka.
Zachowania uległe to na przykład:
· unikanie konfrontacji i wszelkich sytuacji konfliktowych, nawet kosztem własnych przekonań, oczekiwań oraz marzeń,
· zgoda na wszystko, co proponują inni, nawet jeśli nie jest to zgodne z osobistymi priorytetami,
· dostosowywanie się do czyichś oczekiwań i wynikająca z tego utrata autentyczności,
· bezrefleksyjne podporządkowywanie się i udawanie zadowolenia z takiego stanu rzeczy,
· strach przed wyrażaniem własnego zdania,
· niezdolność do odmawiania,
· ustępowanie, choć wcale nie ma się na to ochoty,
· niezdolność do obrony własnych praw,
· nieszanowanie samego siebie.
Gdzie jest granica pomiędzy asertywnością a agresją?
W prezentowanej tu charakterystyce tych dwóch pojęć, które jako słowa zaczynają się od tej samej litery, jednak znaczą zupełnie coś innego, należy podkreślić konieczność ich jasnego rozgraniczenia. Jest to ważne przede wszystkim w zakresie zarządzania zespołem, o czym powinni pamiętać managerowie. Asertywny lider, nawet jeśli ma do przekazania ciężką decyzję, robi to w sposób taktowny, potrafi formułować konkretne polecenia, wsłuchuje się w opinie pracowników, skutecznie deleguje zadania, potrafi słuchać, jest gotowy iść na kompromis, otwarcie prezentuje własne uczucia, udziela konstruktywnej informacji zwrotnej oraz radzi sobie w stresujących sytuacjach. Natomiast agresywny kierownik stosuje mobbing, często podnosi głos, narzuca swoje zdanie, publicznie krytykuje pracownika za popełnione błędy, ignoruje pomysły podwładnych, manipuluje, generuje konflikty i utrudnia współpracę. Mało tego, w przypadku skrajnych przypadków agresji możemy mieć do czynienia z przemocą fizyczną, a w przypadku asertywności do tego nie dochodzi.
Jak rozwijać asertywność a unikać agresji?
Niekiedy w życiu prywatnym i zawodowym zdarza Ci się zachowywać agresywnie? Masz świadomość, że nie ma w tym nic dobrego, dlatego chcesz budować zdrowe relacje z rodziną, czy współpracownikami, doskonaląc sztukę asertywności w swoim wykonaniu? Sprawdź jak rozwijać tą niezwykle ważną umiejętność, równocześnie wystrzegając się agresji! To wymaga praktyki, jednak jest możliwe do wyćwiczenia.
Jak powinien wyglądać codzienny trening asertywności? Żeby osiągnąć swoje cele w tym zakresie, warto zmienić nastawienie do siebie i innych, chociażby poprzez: praktykowanie aktywnego słuchania w komunikacji interpersonalnej, stosowanie technik relaksacyjnych, szczerość i bezpośredniość, mówienie innym, jak chce się być traktowanym, egzekwowanie poczynionych ustaleń, formułowanie komunikatów w trybie oznajmującym, a nie przypuszczającym, dawanie alternatyw, unikanie konfliktów, branie odpowiedzialności za swoje błędy, natomiast po trudnych sytuacjach analizowanie, jak można było zachować się bardziej asertywnie w danym przypadku.
Liczy się ciągłe doskonalenie tej umiejętności oraz rozwijanie jej stopniowo, a to wymaga cierpliwości oraz systematyczności – spektakularne efekty najprawdopodobniej nie pojawią się z dnia na dzień, tylko trzeba będzie na nie poczekać. Jednak jest to gra warta świeczki. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, żeby zapisać się na szkolenie w tym zakresie, tym bardziej że aktualnie wiele kursów odbywa się nie tylko stacjonarnie, ale również zdalnie, co zwiększa dostępność różnych projektów edukacyjnych.
O tym, że jest się asertywnym, świadczy także postawa ciała, gesty, czy mimika twarzy. Proste plecy, ręce oparte na biodrach, kontakt wzrokowy, czy naturalny uśmiech – to właśnie najważniejsze elementy charakteryzujące osobę asertywną. Z kolei należy wystrzegać się garbienia, które jest złym nawykiem, ponieważ wskazuje na brak pewności siebie. Ten aspekt można z łatwością wytrenować w domu, wystarczy stanąć przed lustrem.
Z kolei sposoby na unikanie agresji to na przykład: utrzymywanie spokojnego tonu głosu, kontrolowanie swoich emocji, zajęcie myśli czymś innym (na przykład liczenie wstecz wykonywane na dużych liczbach), uważne słuchanie, poznawanie technik radzenia sobie ze stresem, rozwijanie empatii, oddawanie się aktywności fizycznej, szukanie rozwiązań dla konfliktowych sytuacji, jak również stosowanie alternatywnych metod wyrażania frustracji.
SEKCJA FAQ
Czym różni się postawa asertywna od agresywnej?
Postawa asertywna cechuje się zdolnością do precyzyjnego wyrażania swoich myśli, uczuć i przekonań, przy jednoczesnym poszanowaniu praw innych. Człowiek asertywny potrafi stawiać granice oraz bronić swoich interesów, a także akceptuje różnice i jest gotowy do otwartej dyskusji na dany temat. Natomiast postawa agresywna stanowi przeciwieństwo opisanego wcześniej nastawienia, ponieważ przejawia się chociażby stosowaniem obraźliwych form komunikacji, czy lekceważeniem potrzeb osób z najbliższego otoczenia, co prowadzi do konfliktów i niszczenia relacji interpersonalnych.
Jak zachowuje się osoba asertywna?
Przykłady zachowań potwierdzających, że dany człowiek potrafi być asertywny w relacjach z innymi, są następujące: śmiałe wyrażanie swojego zdania, poglądów i przekonań, zdolność precyzyjnego definiowania własnych potrzeb, umiejętność odmawiania bez poczucia winy, rozwiązywanie konfliktów w sposób konstruktywny, trzymanie emocji na wodzy, aktywne słuchanie, wydawanie poleceń i zwracanie się z prośbą o pomoc, przyznawanie się do winy, odporność na naciski z zewnątrz, poczucie własnej wartości, jasne wytyczanie granic i szanowanie granic innych osób, zdolność przyjmowania komplementów i pochwał, ale też słów krytycznych i niepochlebnych ocen oraz pozostawanie wiernym samemu sobie.
Co to jest asertywność? Przykłady
Przykładowe sformułowania, których używają asertywne osoby (zarówno w życiu prywatnym, jak i w relacjach zawodowych), to między innymi: „Dziękuję za propozycję, ale mam już ustalony plan działania, którego muszę przestrzegać”, „Cieszę się, że masz ochotę mi pomóc, ale wolę zrobić to samodzielnie, żeby móc nauczyć się czegoś nowego”, „Dziękuję za propozycję, ale muszę odmówić udziału w tym projekcie, ponieważ mój grafik jest przepełniony zadaniami”, czy też „Bardzo dziękuję za zaproszenie, ale w tym terminie nie dam rady się pojawić, ponieważ mam już inne plany”.
Jak zachowuje się osoba agresywna?
Oto przykłady zachowań, które wskazują na to, że konkretna osoba jest agresywna: grożenie, zastraszanie, wyśmiewanie, szantażowanie, upokarzanie, dyskryminowanie, wybuchy złości, manipulacja, używanie siły fizycznej (chociażby bicie, plucie, duszenie, popychanie lub szarpanie), niszczenie mienia, wandalizm, rzucanie przedmiotami, prowokowanie bójek, krzyk, wywoływanie wstydu, narzucanie swojego zdania, plotkowanie, wyrażanie sarkastycznych uwag, ignorowanie, zaniechanie obowiązków, czy manipulowanie. Widać więc, że może ona przyjmować różną postać, dlatego wskazuje się między innymi na agresję fizyczną oraz werbalną (słowną). Inny podział wyróżnia agresję wewnętrzną (autoagresję) oraz zewnętrzną (skierowaną ku innym ludziom).
